2023 - Rok Daisy w Pszczynie. Za co kochamy księżną Daisy von Pless?

- Jestem wysoka i jasna (...) Niektórzy uważają mnie za piękną. (...) Nie jestem chyba przeciętną kobietą, bo ciągle czuję potrzebę walki i ją prowadzę, podczas gdy wiele innych jej zaprzestało, unosząc się biernie z prądem życia. Mam w sobie wielkie pragnienie uszczęśliwiania ludzi - napisała księżna Daisy von Pless w swoim pamiętniku pod datą 15 października 1902 r. w zamku pszczyńskim.

Miała 29 lat. Zbliżała się 11. rocznica jej ślubu z synem księcia pszczyńskiego, Janem Henrykiem XV.

U steru księstwa pszczyńskiego trwał Jan Henryk XI. Kochał swoją synową, a ona jego. Ceniła jego dobroczynność, ale chciała więcej. „Chciałabym dotrzeć do serc tych [obdarowywanych] istot i zrozumieć ich los, więc - w desperacji - złamałam wszelkie reguły. Zamawiam powóz i jadę, gdzie chcę: do przytułków, szpitali, domów starości, jednym słowem wszędzie. Z czasem moje osobiste zainteresowanie biednymi sąsiadami zostanie zaakceptowane i do tego zmierzam”, napisała.

O zbliżeniu się do tych „biednych sąsiadów” myślała od początku. „Kiedy zjawiłam się tam [w Pszczynie] jako młoda mężatka, rodzina wiodła życie w całkowitej izolacji od sąsiadów niższego pochodzenia i wydawała się być zupełnie nieświadoma źródeł swojego wielkiego bogactwa oraz faktu, że było ono wynikiem harówki tysięcy górników”. I dodała: „Dla mnie, wychowanej przez rodziców w Ruthin i Newlands w atmosferze bliskiej przyjaźni z naszymi dzierżawcami i służbą, sytuacja ta - nota bene powszechna w tej części Niemiec - była nie do zniesienia”.

Długo by pisać o dobroczynności księżnej Daisy. Jednym z jej największych dzieł było doprowadzenie do oczyszczenia rzeki Pełcznicy w Wałbrzychu, której skażone bakteriami wody doprowadzały do licznych epidemii. „Nie mogłam zasnąć przez ostatnie dwie noce, bo myślałam nad sposobami zdobycia pieniędzy na oczyszczenie rzeki w okolicach Wałbrzycha” - pisała 18 października 1902 r.

Temat ten wielokrotnie wracał na kartach pamiętnika. Widać dokładnie starania, jakie podejmowała. Widać, kogo próbowała tą sprawą zainteresować. Trwało to latami, ale w końcu się udało. W latach 1907-12 powstała kanalizacja i oczyszczalnia ścieków, a ostatnią epidemię tyfusu odnotowano w 1911 r. w Altwasser (dziś Stary Zdrój - dzielnica Wałbrzycha).

Wielką zasługą Daisy było wprowadzenie francuskiego systemu stacji z darmowym mlekiem pasteryzowanym dla niemowląt. Była to jej reakcja na ogromną śmiertelność niemowląt. Odkryła, że w Wałbrzychu i okolicach umiera prawie co drugie niemowlę, a w Starym Zdroju śmiertelność niemowląt sięga nawet 76 proc. Działo się tak z powodu konieczności szybkiego powrotu matek do pracy w fabrykach, a jednocześnie braku mleka krowiego o jakości odpowiedniej dla dzieci.

Trzecim wielkim przedsięwzięciem księżnej von Pless było poprawienie losu śląskich koronczarek, o których napisała nawet do cesarzowej Eugenii, żony Napoleona III Bonaparte, która tak jak Daisy chciała służyć ludziom (zawsze dwie godziny dziennie poświęcała na odwiedzanie szpitali, domów starców, przytułków dla ubogich i żłobków).

„Pracowały głównie w swoich domach, a pośrednicy, którzy kupowali od nich koronki, mało im płacili i straszliwie je wykorzystywali. Chciałam tak organizować sprzedaż, aby ich prace trafiały bezpośrednio do sklepów w Londynie, Berlinie i gdziekolwiek indziej, bez wykorzystujących je pośredników. Chciałam, aby cesarzowa udzieliła mi swojego poparcia w przełamaniu szalonej niechęci, którą pewna byłam obudzić. Zdawałam sobie sprawę, że każdy będzie przeciwko mnie i postara się piętrzyć niekończące się trudności”, czytamy pod datą 4 czerwca 1908 r.

Udało się. Jak podaje Wikipedia, księżna von Pless założyła bezpłatne szkoły dla koronczarek. W 1911 r. w tym celu przejęła szkołę artystycznego szydełkowania w Jeleniej Górze należącą do Margarethe Bardt i Hedwig baronowej von Dobeneck (działała do 1935 r.). Uczono w niej m.in. koronki igłowej i haftów na płótnie. Miała aż 14 filii. Dzieła kształconych tam koronczarek prezentowane były w dolnośląskich uzdrowiskach. „W Jeleniej Górze Daisy otworzyła sklep z koronkami, który również rozrósł się w sieć handlową w lokalnych uzdrowiskach i miejscowościach letniskowych, a potem także w Berlinie, Monachium, Hanowerze, Hamburgu, a nawet Königsbergu (dziś Kaliningrad). Księżnej udało się wprowadzić modę na śląskie koronki wśród pań z wyższych sfer - kupowała je nawet cesarzowa. Ostatecznie Daisy zakupiła fabrykę pani Metzner i rozpoczęła negocjacje z zagranicznymi producentami koronek we Włoszech, a nawet na Azorach. Projekt rozwoju szkół koronczarskich, które były de facto typowymi spółdzielniami socjalnymi (cały dochód przeznaczany jest na potrzeby spółdzielców i rozwój spółdzielni), przerwał wybuch I wojny światowej”, czytamy w Wikipedii.

I wojna światowa wszystko zmieniła, łącznie z sytuacją Daisy. 4 grudnia 1922 r. zatwierdzony został rozwód Daisy i Jana Henryka XV (cztery dni później świętowaliby 31. rocznicę ślubu). Daisy przestała być żoną księcia pszczyńskiego, ale zachowała tytuł, straciła jednak prawo do opieki nad synami, którzy w tamtym czasie mieli 22, 17 i 12 lat. Ostatnie lata życia księżna von Pless spędziła w ukochanym Książu. Były to lata naznaczone bólem i cierpieniem. Chorowała, traciła sprawność. W 1936 r. przeżyła śmierć najmłodszego syna, 26-letniego Bolka. Sama odeszła 29 czerwca 1943 r., w dzień po 70. urodzinach.

W tym roku mija zarówno 80. rocznica jej śmierci, jak i 150. rocznica urodzin, rok 2023 Wałbrzych i Pszczyna wspólnie ogłosiły więc Rokiem Daisy. W Pszczynie sygnalizują to powiewające na latarniach białe flagi z wizerunkiem księżnej. Portret Daisy pojawił się także na rowerach miejskich. I zaczyna się bogactwo imprez poświęconych księżnej Daisy, która kochała Polaków. „Niektórzy myślą, że Polacy są prymitywni. Nie rozumiem dlaczego, ale tak się utarło w świecie. W rzeczywistości są błyskotliwi i inteligentni, z dobrą znajomością obcych języków, a ich kobiety są jak Austriaczki, tryskające życiem, ubrane w Paryżu i szeroko podróżujące”, napisała. Przyjaźniła się z Elżbietą Potocką i bywała w Łańcucie, który bardzo się jej podobał. Do dziś jest tam jej portret podarowany pani Potockiej.

Przed nami szczególna edycja Daisy Days (19-21 maja). W programie: ogrodowe aranżacje na rynku, koncerty, parada i zawody konne. Daisy poświęcona będzie tegoroczna Nocna Książęca Gra Miejska. A 20 maja o godz. 13 w herbaciarni na wyspie odbędzie się spotkanie z 88-letnią Dorotą Stempowską urodzoną w zamku Książ i pamiętającą księżną Daisy.

Na wyspie przed zamkiem działa też przystań Daisy i wypożyczalnia kajaków, a Zagroda Żubrów szykuje się do własnej wystawy na temat księżnej.

Miasto zapowiada nową trasę spacerową z przewodnikiem, o którą pytać należy w Biurze Informacji Turystycznej przy rynku. Znajdziemy tam też gadżety związane z Rokiem Daisy: magnesy, widokówki, ołówki i koperty z autografem Daisy. Są też filiżanki z limitowanej serii Daisy.